Καρκίνος στο Πάγκρεας

Γενικά

Αν και σχετικά ασυνήθιστος, ο καρκίνος στο πάγκρεας αποτελεί την τέταρτη πιο συχνή αιτία θανάτου από κακοήθεια, πίσω από τον καρκίνο του πνεύμονα, του παχέος εντέρου και του μαστού.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ελαφρά αύξηση στις διαγνώσεις με καρκίνο στο πάγκρεας, αλλά ταυτόχρονα και μια μικρή βελτίωση στην 5ετή επιβίωση, χάρη στην εξέλιξη της χειρουργικής -κι όχι μόνο- αντιμετώπισης της νόσου, καθώς και των δυνατοτήτων πιο έγκαιρης διάγνωσής της.

Ωστόσο, η διάγνωση και η αντιμετώπιση του καρκίνου στο πάγκρεας παραμένουν πρόκληση που απαιτεί μεγάλη εμπειρία και ιδιαίτερη εξειδίκευση, δυο παράγοντες πολλοί σημαντικοί όταν πρέπει να κριθεί αν ένας όγκος στο πάγκρεας είναι δυνατό να αφαιρεθεί ή όχι.

Τι είναι το πάγκρεας;

Το πάγκρεας είναι ένα λεπτός και μακρύς αδένας μήκους 15 εκατοστών που βρίσκεται πίσω από το στόμαχο και κάτω από το ήπαρ. Είναι ένα ζωτικό όργανο με δύο κρίσιμους ρόλους – να παράγει πεπτικά ένζυμα που βοηθούν στην αφομοίωση των τροφών και ορμόνες (ινσουλίνη και γλυκαγόνη) που ελέγχουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα.

Τα πεπτικά ένζυμα παράγονται από τα εξωκρινή κύτταρα του παγκρέατος, ενώ οι ορμόνες ινσουλίνη και γλυκαγόνη από τα ενδοκρινή.

Τύποι όγκων στο πάγκρεας

Πάνω από το 90% των καρκίνων στο πάγκρεας είναι όγκοι της εξωκρινούς μοίρας του οργάνου, δηλαδή έχουν ως αφετηρία τους εξωκρινή κύτταρα, τα οποία παράγουν ένζυμα που συμβάλουν στην πέψη.

Ο πιο κοινός τύπος καρκίνου του παγκρέατος είναι το αδενοκαρκίνωμα. Περίπου 9 στα 10 ασθενής με καρκίνο του παγκρέατος πάσχουν από αυτόν τον τύπο.

Ένα χαμηλό ποσοστό (7%) των όγκων στο πάγκρεας είναι νευροενδοκρινείς και προέρχονται από τις νησίδες της ενδοκρινούς μοίρας του οργάνου, δηλαδή τα κύτταρα που παράγουν τις ορμόνες γλυκαγόνη και ινσουλίνη. Συνήθως, αναπτύσσονται πιο αργά από τους εξωκρινείς όγκους. Οι νευροενδοκρινείς όγκοι του παγκρέατος μπορούν να είναι λειτουργικοί (δηλαδή να παράγουν ορμόνες) ή όχι. Συνήθως, δεν είναι λειτουργικοί.

Αίτια – Παράγοντες Κινδύνου

Αν και τα αίτια που προκαλούν καρκίνο στο πάγκρεας δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί, έχουν εντοπιστεί παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης της νόσου, όπως:

• Κάπνισμα. Οι καπνιστές έχουν δύο έως τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του παγκρέατος από όσους δεν καπνίζουν.
• Ηλικία. Άτομα άνω των 60 ετών έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να διαγνωστούν με τη νόσο.
• Χρόνια παγκρεατίτιδα. Επί ιστορικού χρόνιας παγκρεατίτιδας αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου στο πάγκρεας.
• Διαβήτης. Οι ασθενείς με διαβήτη αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο για καρκίνο στο πάγκρεας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο διαβήτης μπορεί να είναι επιπλοκή ή πρώιμο σημάδι καρκίνου του παγκρέατος.
• Διατροφή. Μια δίαιτα πλούσια σε λιπαρά, ειδικά τα επεξεργασμένα κόκκινα κρέατα, μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του παγκρέατος.
• Βάρος. Τα άτομα με υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Τι συμπτώματα έχει ο καρκίνος στο πάγκρεας;

Ο καρκίνος του παγκρέατος συχνά αποκαλείται «σιωπηλή» νόσος επειδή σπάνια εμφανίζει συμπτώματα σε πρώιμο στάδιο. Συνήθως, ο καρκίνος αναπτύσσεται και εξαπλώνεται για κάποιο χρονικό διάστημα πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα, τα οποία μπορεί να είναι τόσο ασαφή που αρχικά αγνοούνται.

Όταν εμφανίζονται συμπτώματα, ο τύπος και η σοβαρότητά τους εξαρτώνται από τη θέση και το μέγεθος του όγκου.

Τα πιο κοινά συμπτώματα είναι τα εξής:

• Ίκτερος, ν ο όγκος φράσσει τον χοληδόχο πόρο και εμποδίζεται η ροή της χολής στα έντερα..
• Πόνος στο πάνω μέρος της κοιλιάς και στην πλάτη, καθώς ο καρκίνος μεγαλώνει και εξαπλώνεται.
• Απώλεια βάρους, ως συνέπεια ανεπαρκούς πρόσληψης θερμίδων λόγω ναυτίας, εμέτου και απώλειας όρεξης.
• Πεπτικά προβλήματα, όταν ο καρκίνος εμποδίζει τη ροή των πεπτικών ενζύμων στο δωδεκαδάκτυλο.

Θα πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι αυτά είναι συχνά συμπτώματα που εμφανίζονται και σε άλλες παθήσεις. Γι’ αυτό και επί εμφάνισης των παραπάνω συμπτωμάτων θα πρέπει να λαμβάνεται ιατρική συμβουλή.

Διάγνωση – Σταδιοποίηση

Η διάγνωση του καρκίνου του παγκρέατος είναι δύσκολη και συχνά καθυστερημένη, καθώς τα συμπτώματα εμφανίζονται αργά και δεν είναι πάντα ενδεικτικά. Γι’ αυτό και η έγκαιρη διάγνωση, που είναι κρίσιμης σημασίας για μια καλή πρόγνωση, απαιτεί σημαντική εμπειρία κι εξειδίκευση.

Μετά τη λήψη λεπτομερούς ιστορικού και την κλινική εξέταση, οι ασθενείς υποβάλλονται σε μια σειρά από εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις, όπως:

• Αιματολογικές εξετάσεις (διερεύνηση επιπέδων χολερυθρίνης και ηπατικών ενζύμων, δείκτης καρκινικού αντιγόνου 19-9 (CA 19-9))
• Εξετάσεις ούρων και σπανιότερα κοπράνων
• Διακοιλιακό υπερηχογράφημα
• Αξονική τομογραφία κοιλίας
• Μαγνητική χολαγγειο-παγκρεατογραφία (MRCP)
• Ενδοσκοπική παλίνδρομη χολαγγειοπαγκρεατογραφία (ERCP)
• Ενδοσκοπικό Υπερηχογράφημα (EUS) και λήψη δείγματος για βιοψία

Στάδια

Οι όγκοι του καρκίνου του παγκρέατος ταξινομούνται συχνότερα σε μία από τις παρακάτω τέσσερις κατηγορίες με βάση το βαθμό εξάπλωσής τους και το αν μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά:

• Εξαιρέσιμοι (εντοπισμένοι). Όγκοι που δεν έχουν εξαπλωθεί έξω από το πάγκρεας και μπορούν να αφαιρεθούν με χειρουργική επέμβαση.
• Οριακά εξαιρέσιμοι. Κατά την αρχική διάγνωση, φαίνεται δύσκολη η χειρουργική τους αφαίρεση, η οποία ενδέχεται να είναι εφικτή εφόσον μειωθεί το μέγεθός τους κατόπιν ακτινοθεραπείας ή χημειοθεραπείας.
• Τοπικά προχωρημένοι. Έχουν εξαπλωθεί πέρα από το πάγκρεας και μπορεί να έχουν προσβάλει γειτονικές δομές (π.χ. αγγεία ή όργανα), με συνέπεια η χειρουργική επέμβαση να μην αποτελεί επιλογή.
• Μεταστατικοί. Έχουν εξαπλωθεί πέρα από το πάγκρεας σε απομακρυσμένες περιοχές του σώματος, όπως το ήπαρ ή οι πνεύμονες.

Πώς αντιμετωπίζεται ο καρκίνος στο πάγκρεας;

Η αντιμετώπιση του καρκίνου στο πάγκρεας είναι διεπιστημονική και απαιτεί τη συνεργασία ιατρών από διαφορετικές ειδικότητες, οι οποίοι συνεκτιμούν τα δεδομένα και τις ενδείξεις εκάστου ασθενούς και συν-διαμορφώνουν το θεραπευτικό πλάνο.

Η χειρουργική αφαίρεση του όγκου στο πάγκρεας (όταν αυτό είναι εφικτό) είναι η βάση για τη θεραπευτική αντιμετώπιση, σε συνδυασμό με άλλους τύπους θεραπείας, όπως ακτινοβολία, χημειοθεραπεία και ανοσοθεραπεία.

Υπάρχουν δυο τύποι επεμβάσεων που γίνονται για την αφαίρεση εξαιρέσιμων όγκων στο πάγκρεας:

Η επέμβαση Whipple (παγκρεατοδωδεκαδακτυλεκτομή), για όγκους στην κεφαλή του παγκρέατος. Πρόκειται για μια πολύπλοκη διαδικασία κατά την οποία αφαιρείται η κεφαλή του παγκρέατος, το δωδεκαδάκτυλο, η χοληδόχος κύστη και ο κοινός χοληδόχος πόρος.

Η περιφερική παγκρεατεκτομή, για όγκους που εντοπίζονται στο σώμα ή την ουρά του παγκρέατος. Η επέμβαση αυτή συχνά συνδυάζεται και με χειρουργική εξαίρεση του σπληνός (σπληνεκτομή).

Αμφότερες είναι επεμβάσεις δύσκολες τεχνικά, που απαιτούν βαθιά γνώση της ανατομίας της περιοχής, σημαντική εμπειρία και πραγματική εξειδίκευση.

Ανάλογα με τις ενδείξεις εκάστου ασθενούς, η εξαίρεση του όγκου στο πάγκρεας μπορεί να γίνει με ανοικτή χειρουργική επέμβαση, λαπαροσκοπικά ή με ρομποτική χειρουργική.

Η λαπαροσκοπική μέθοδος και η εξέλιξή της, η ρομποτική χειρουργική, είναι ελάχιστα επεμβατικές προσεγγίσεις, που δεν περιλαμβάνουν μεγάλες τομές, αλλά πραγματοποιούνται από μικρές οπές που ανοίγονται στην κοιλιά.
Ως εκ τούτου, συνοδεύονται από σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως:

• Λιγότερος μετεγχειρητικός πόνος
• Ελάχιστη απώλεια αίματος
• Ταχύτερη ανάρρωση
• Συντομότερη νοσηλεία
• Ελαχιστοποίηση επιπλοκών

Η χρήση του χειρουργικού ρομπότ, ενισχύει τα πλεονεκτήματα αυτά, καθώς η εξαίρεση του όγκου γίνεται με τη βοήθεια ρομποτικών βραχιόνων που κατευθύνονται από τον χειρουργό μέσω μιας ειδικής κονσόλας και μπορούν να κάνουν κινήσεις απαράμιλλης ακρίβειας, σταθερότητας κι ευελιξίας, ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο τραυματισμού γειτονικών οργάνων (σπλήνα) και ιστών.