Καρκίνος του Ήπατος

Γενικά

Ο καρκίνος του ήπατος είναι ένας από τους πιο ταχύτερα αυξανόμενους τύπους κακοήθειας στις δυτικές κοινωνίες, ως συνέπεια του σύγχρονου τρόπου ζωής που ευνοεί την παχυσαρκία, το διαβήτη, την υψηλή χοληστερόλη και υψηλή αρτηριακή πίεση. Στο παρελθόν παρατηρούνταν κυρίως σε ηλικιωμένους ενήλικες και ασθενείς με ηπατίτιδα, ωστόσο, πλέον, εμφανίζεται ολοένα και συχνότερα και σε νεότερους ασθενείς στο γενικό πληθυσμό.

Η έγκαιρη διάγνωση βελτιώνει σημαντικά την πρόγνωση, ωστόσο χάρη σε σύγχρονες χειρουργικές τεχνικές, ο καρκίνος του ήπατος μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ακόμα και σε πιο προχωρημένο στάδιο.

Τι είναι το ήπαρ;

Το ήπαρ είναι το μεγαλύτερο συμπαγές όργανο στο σώμα. Εκτελεί πάνω από 500 εργασίες κρίσιμης σημασίας για τον οργανισμό και παίζει ουσιαστικό ρόλο στην πέψη. Μεταξύ άλλων, το ήπαρ είναι υπεύθυνο για λειτουργείες, όπως η αποτοξίνωση, η σύνθεση πρωτεϊνών και η παραγωγή πεπτικών ενζύμων.

Βρίσκεται στο πάνω δεξιά τμήμα της κοιλιάς, κάτω από το διάφραγμα. Συνήθως ζυγίζει περίπου 1,4 κιλά, αλλά αυτό μπορεί να διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το δέρμα είναι το μόνο όργανο βαρύτερο και μεγαλύτερο από το ήπαρ.

Το ήπαρ έχει τριγωνικό σχήμα και αποτελείται από δύο λοβούς: έναν μεγαλύτερο δεξιό και έναν μικρότερο αριστερό λοβό. Οι λοβοί χωρίζονται από το δρεπανοειδή σύνδεσμο, μια ζώνη ιστού που κρατά το ήπαρ αγκυρωμένο στο διάφραγμα.

Ένα στρώμα ινώδους ιστού που ονομάζεται κάψουλα Glisson καλύπτει το εξωτερικό του ήπατος.

Τι είναι ο  καρκίνος του ήπατος;

Ως νόσος, ο καρκίνος αναπτύσσεται όταν κύτταρα που λειτουργούν κανονικά υφίστανται μετάλλαξη και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, σχηματίζοντας μια μάζα όγκου. Αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε ιστό. Όταν τα ηπατικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, τότε γίνεται λόγος για καρκίνο του ήπατος.

Ο καρκίνος του ήπατος μπορεί να είναι πρωτοπαθής, δηλαδή να έχει ως αφετηρία του τα ηπατικά κύτταρα, ή δευτερογενής, δηλαδή να αποτελεί συνέπεια μετάστασης από κάποιο άλλο σημείο του σώματος (μεταστατική νόσος).

Ο πρωτοπαθής καρκίνος του ήπατος διακρίνεται σε διαφόρους υποτύπους, που λαμβάνουν την ονομασία τους από τον τύπο των κυττάρων στους οποίους εμφανίζεται. Το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα είναι ο πιο κοινός τύπος πρωτοπαθούς καρκίνου του ήπατος. Πρόκειται για όγκο, ο οποίος έχει ως αφετηρία τα ηπατοκύτταρα. Άλλοι τύποι καρκίνου του ήπατος, όπως το ενδοηπατικό χολαγγειοκαρκίνωμα και το ηπατοβλάστωμα, είναι πολύ λιγότερο συχνοί.

Ο δευτεροπαθής καρκίνος του ήπατος είναι πιο συχνός από τον πρωτοπαθή και μπορεί να έχει ως αφετηρία άλλη περιοχή του σώματος – όπως το παχύ έντερο, το πάγκρεας, ο πνεύμονας ή ο μαστός. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη διαχείριση του μεταστατικού καρκίνου στο ήπαρ είναι ότι οι ασθενείς με προχωρημένη νόσο δεν μπορούν να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση.

Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Αν και οι παράγοντες κινδύνου για τον πρωτοπαθή καρκίνο του ήπατος έχουν αποσαφηνιστεί, δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά στα αίτια της νόσου. Αυτό που μέχρι σήμερα γνωρίζουμε είναι ότι η κίρρωση του ήπατος μπορεί να συμβάλει στην εμφάνιση καρκίνου στο ήπαρ. Η κίρρωση του ήπατος μπορεί να προκληθεί ως συνέπεια:

• Νέκρωσης (ηπατικός κυτταρικός θάνατος)
• Ίνωσης (συσσώρευση πρωτεϊνών λόγω επαναλαμβανόμενου/μακροχρόνιου τραυματισμού ή φλεγμονής)
• Συνεχούς αναγέννησης των ηπατικών κυττάρων

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ειδικά σε ασθενείς με ηπατίτιδα Β, η ηπατική ίνωση μπορεί να προκαλέσει περιττή αναγέννηση κυττάρων στο ήπαρ, η οποία μπορεί να υποκινήσει την ανάπτυξη καρκίνου του ήπατος, ακόμη και χωρίς την ανάπτυξη κίρρωσης.

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του ήπατος, όπως:

• Λοίμωξη από ηπατίτιδα Β, C και D
• Κίρρωση
• Διαβήτης
• Μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα (NASH)
• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
• Κάπνισμα
• Αφλατοξίνη Β1
• Βούτυρο κίτρινο
• Νιτροζαμίνες
• Αιμοχρωμάτωση
• Νόσος Wilson
• Ανεπάρκεια α-1-αντιθρυψίνης
• Παρατεταμένη ανοσοκατασταλτική θεραπεία σε ασθενείς με μεταμόσχευση νεφρού
• Κλωνορχίαση
• Σχιστοσωμίαση

Τι συμπτώματα έχει ο καρκίνος του ήπατος;

Ο καρκίνος του ήπατος συχνά δεν προκαλεί συμπτώματα στα αρχικά στάδια και όταν διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί εγκαίρως, πριν δηλαδή εμφανιστούν τα συμπτώματα, συχνά έχει πολύ καλή πρόγνωση. Καθώς ο καρκίνος αναπτύσσεται κι εξαπλώνεται, μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα, όπως:

• αδυναμία και κόπωση (κόπωση)
• πόνο στην κοιλιά ή κάτω από τη δεξιά ωμοπλάτη
• σκληρό εξόγκωμα στη δεξιά πλευρά της κοιλιάς
• απώλεια όρεξης, αίσθημα αδιαθεσίας (ναυτία) ή ανεξήγητη απώλεια βάρους
• κιτρίνισμα του δέρματος και των ματιών (ίκτερος)
• σκουρόχρωμα ούρα και ωχρά κόπρανα
• φαγούρα στο δέρμα
• ασκίτη

Διάγνωση – Σταδιοποίηση

Η διάγνωση του καρκίνου στο ήπαρ περιλαμβάνει μια σειρά από εξετάσεις για τον προσδιορισμό του σταδίου του καρκίνου του ήπατος, οι οποίες περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:

• Εξετάσεις αίματος
• Υπερηχογράφημα
• Αξονική και μαγνητική τομογραφία
• Λήψη δείγματος ιστού για βιοψία

Η σταδιοποίηση ενός καρκίνου αφορά στον καθορισμό του σταδίου στο οποίο βρίσκεται και περιγράφει πόσο μεγάλος είναι ο όγκος, ποια είναι η θέση του και σε τι βαθμό έχει εξαπλωθεί ή όχι σε άλλα σημεία του σώματος. Το στάδιο του καρκίνου καθορίζει και το θεραπευτικό πλάνο που ακολουθείται.

Ο πρωτοπαθής καρκίνος του ήπατος σταδιοποιείται χρησιμοποιώντας το σύστημα σταδιοποίησης της κλινικής Barcelona Liver Cancer (BCLC), το οποίο έχει 5 στάδια:

• Στάδιο 0 (πολύ πρώιμο)
• Στάδιο A (πρώιμο)
• Στάδιο B (ενδιάμεσο)
• Στάδιο C (προχωρημένο)
• Στάδιο D (τελικό στάδιο)

Πώς αντιμετωπίζεται ο καρκίνος του ήπατος;

Το θεραπευτικό πλάνο για τον καρκίνο του ήπατος είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, όπως το στάδιο του καρκίνου, ο τύπος του κι αν είναι πρωτοπαθής ή μεταστατικός, καθώς επίσης και με την κατάσταση υγείας του ασθενούς γενικότερα.

Στο επίκεντρο κάθε θεραπευτικού πλάνου βρίσκεται, εφόσον είναι αυτό δυνατό, η χειρουργική αφαίρεση του όγκου στο ήπαρ, μαζί με τμήμα αυτού (ηπατεκτομή). Επιπλέον,  ανάλογα με το περιστατικό μπορεί να εφαρμοστούν κι άλλοι τύποι θεραπείας, όπως;

• Χημειοθεραπεία
• Ακτινοθεραπεία
• Διαδερμική κατάλυση με ραδιοσυχνότητα (RF) ή μικροκύματα (MW)
• Ραδιοεμβολισμός/Χημειοεμβολισμός

Η ηπατεκτομή είναι μια αρκετά απαιτητική επέμβαση, που προϋποθέτει πολύ καλή γνώση της ανατομίας της περιοχής και μεγάλη χειρουργική εμπειρία.

Ως επέμβαση μπορεί να πραγματοποιηθεί με συμβατικό ανοικτό χειρουργείο, με λαπαροσκόπηση ή ρομποτική χειρουργική, ανάλογα με τις ενδείξεις εκάστου ασθενούς.

Τι είναι η λαπαροσκοπική ηπατεκτομή;

Η λαπαροσκοπική ηπατεκτομή είναι μια ελάχιστα επεμβατική διαδικασία που πραγματοποιείται μέσα από μικρές τομές στην κοιλιά, δίχως τις μεγάλες τομές του ανοικτού χειρουργείου. Ως τέτοια, διακρίνεται για μια σειρά από πλεονεκτήματα που έχουν να κάνουν με την ανάρρωση του ασθενούς και την αποφυγή επιπλοκών από το χειρουργείο, όπως ο τραυματισμός γειτονικών στο ήπαρ ανατομικών δομών.

Τα κύρια πλεονεκτήματα της λαπαροσκοπικής ηπατεκτομής είναι τα εξής:

• Μικρότερη τομή και λιγότερη απώλεια αίματος
• Λιγότερος μετεγχειρητικός πόνος
• Συντομότερη νοσηλεία
• Ταχύτερη ανάρρωση κι επιστροφή στις καθημερινές δραστηριότητες
• Βέλτιστο αισθητικό αποτέλεσμα

Τι είναι η ρομποτική ηπατεκτομή;

Ως εξέλιξη της αντίστοιχης λαπαροσκοπικής μεθόδου, με την υποβοήθηση ειδικού χειρουργικού ρομπότ, η ρομποτική ηπατεκτομή ενσωματώνει όλα τα πλεονεκτήματα μιας ελάχιστα επεμβατικής διαδικασίας και τα ενισχύει ακόμα περισσότερο.

Ο χειρουργός βρίσκεται καθισμένος ενώπιον μιας κονσόλας υπολογιστή που του επιτρέπει να έχει τρισδιάστατη απεικόνιση και με μεγάλη ψηφιακή μεγέθυνση του χειρουργικού πεδίου. Με αυτόν τον τρόπο, κινείται σαν να βρίσκεται μέσα στο σώμα του ασθενούς.

Από την κονσόλα αυτή, ο χειρουργός ελέγχει και κατευθύνει τους ρομποτικούς βραχίονες πουν έχουν ακρίβεια, σταθερότητα και ευελιξία ασύγκριτα ανώτερη ακόμα κι από το πιο σταθερό ανθρώπινο χέρι, ενώ παράλληλα μπορούν να κινηθούν σε χώρους και σημεία του σώματος που είναι απροσπέλαστα σε ένα συμβατικό ανοικτό χειρουργείο ή μια παραδοσιακή λαπαροσκοπική επέμβαση.

Χάρη στα πλεονεκτήματα αυτά, ο κίνδυνος επιπλοκών, όπως τραυματισμός αγγείων ή γειτονικών οργάνων ελαχιστοποιείται.

Ποια είναι η πρόγνωση για τον καρκίνο του ήπατος;

Η εξέλιξη στη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του ήπατος αλλά και η αύξηση των προληπτικών ελέγχων έχουν οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των ποσοστών επιβίωσης τις τελευταίες δεκαετίες. Ενδεικτικά, στις ΗΠΑ, το ποσοστό 5ετούς σχετικής επιβίωσης των ασθενών με καρκίνο του ήπατος έχει ανέλθει στο 21%, σε σύγκριση με 3% πριν από 40 χρόνια.

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα ποσοστά επιβίωσης για τον καρκίνο του ήπατος ποικίλλουν με βάση διάφορους παράγοντες. Αυτά περιλαμβάνουν το στάδιο του καρκίνου, την ηλικία και τη γενική υγεία ενός ατόμου και πόσο καλά λειτουργεί το σχέδιο θεραπείας.

Ενδεικτικά, για τον καρκίνο του ήπατος σε πρώιμο στάδιο, το ποσοστό 5ετούς σχετικής επιβίωσης κυμαίνεται γύρω στο 35%. Εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στους περιβάλλοντες ιστούς ή όργανα ή/και στους περιφερειακούς λεμφαδένες, το ποσοστό 5ετούς σχετικής επιβίωσης είναι μικρότερο, στο 13%. Εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε απομακρυσμένο σημείο του σώματος, το ποσοστό 5ετούς σχετικής επιβίωσης είναι 3%.

Εάν η χειρουργική αφαίρεση του όγκου είναι εφικτή, αυτό εν γένει οδηγεί σε υψηλότερα ποσοστά επιβίωσης σε όλα τα στάδια της νόσου.